Recepcja odkryć Mariji Gimbutas

Jaka była recepcja dorobku naukowego i odkryć Mariji Gimbutas? 

tekst: Anija Miłuńska

Jako zwolenniczka badań interdyscyplinarnych, Gimbutas dokonała twórczego i bardzo owocnego połączenia dwu pokrewnych sobie, choć do tej pory odseparowanych, dziedzin, dzięki czemu powstał nowy kierunek nauki nazwany archeomitologią. O ile jednak badacze zajmujący się mitologią zareagowali od razu pozytywnie, a nawet entuzjastycznie, to archeologowie wręcz przeciwnie.

Joseph Campbell, uznawany za jednego z najwybitniejszych mitografów XX wieku, był pod ogromnym wrażeniem syntetycznego ujęcia „języka Bogini”, jakiego dokonała Marija Gimbutas i porównał je do rozszyfrowania przez Jeana-François Champolliona egipskich hieroglifów w dziewiętnastym wieku.

 Anne Baring i Jules Cashford, które postawiły sobie za cel prześledzenie obrazu Bogini od czasów prehistorycznych aż do współczesnych, w swojej znakomitej książce The Myth of the Goddess (1993) wielokrotnie i z wielkim szacunkiem odwołują się do dorobku naukowego Gimbutas. który otworzył nowe perspektywy badawcze oraz dostarczył solidną dawkę wiedzy na temat najdawniejszych, do tej pory nieopisanych jeszcze tak precyzyjnie epok (praktycznie cały rozdział na temat neolitu zbudowany jest na jej odkryciach i symbolice Starej Europy).

 

Recepcja w środowisku archeologów

Jeśli chodzi o archeologię, to rzecz jasna można było oczekiwać, że odkrycia Gimbutas spotkają się z oporem i krytyką, skoro stanowiły wyzwanie dla wielu mocno zakorzenionych przekonań i zbudowanych na nich teorii, wedle których patriarchat powstał wraz z cywilizacją, a „wojny są równie stare jak ludzkość”. Pomysł, że mogła istnieć pokojowa, egalitarna cywilizacja, w której kobiety miały wysoką rangę społeczną i duchową nie mieścił się w obowiązującym paradygmacie. Nic w tym dziwnego, zazwyczaj tak bywa, kiedy pojawiają się rewolucyjne odkrycia naukowe. Jednak bezpardonowa walka, jaka rozpętała się przeciwko badaczce, przekroczyła granice tak normy, jak i przyzwoitości. Liderem sprzeciwu był Colin Renfrew, jeden z czołowych autorytetów w archeologii i równocześnie rzecznik hipotezy anatolijskiej, nagle zagrożonej. Merytoryczna, rzeczowa dyskusja byłaby zapewne cenna dla obu stron konfliktu, jak i całego środowiska, jednak Renfrew wybrał drogę ośmieszania i dyskredytowania, naklejając pracom Gimbutas etykietkę pseudonaukowych, a więc zupełnie niewiarygodnych, prezentując je jako rodzaj feministycznej, romantycznej mrzonki, z którą prawdziwy naukowiec nie podejmuje nawet polemiki.

Jak pisze doskonale zorientowana w temacie niemiecka badaczka, założycielka International Academy for Modern Matriarchal Studies and Matriarchal Spirituality, Heide Göttner-Abendroth „Kampania Renfrew odniosła sukces, szczególnie w Anglii, Ameryce Północnej i w Niemczech. Do dzisiaj z tego powodu wielu młodych archeologów, niezależnie od płci, zna tylko obraźliwy, karykaturalny obraz pracy Gimbutas. Dość powszechne jest przekonanie, że ośmieszanie jej dowodzi nowoczesności i podążania z duchem czasu”.

Jednakowoż duch czasu nie stoi w miejscu, a historia kołem się toczy, tak więc, kiedy badania genetyczne rozwinęły się do poziomu, który umożliwia badanie DNA nawet szkieletów sprzed wielu tysięcy lat, okazało się, że wyniki potwierdziły teorię kurhanową Mariji Gimbutas! Stało się to w 2015 roku, co profesor Colin Renfrew ujawnił, dwa lata później, z podziwu godną odwagą w wykładzie Marija Rediviva DNA and Indo-European origins.

Okazuje się, że zastosowanie badań DNA w archeologii potwierdza istnienie neolitycznej, egalitarnej cywilizacji, zniszczonej nagle i brutalnie przez wojowniczych indoeuropejskich najeźdźców, której ślady odnajdowane są w kolejnych zakątkach Europy. Coraz częściej  pojawiają się kolejne rewelacje, jak choćby ta, z terenu południowo-wschodniej Hiszpanii: The archaeology reveals  a hierarchical society that broke with the old egalitarianism of the early Neolithic period”

 

Badania antropolożki Heide Göttner-Abendroth

Natomiast interpretacja struktury społecznej Starej Europy znalazła pełne potwierdzenie w niezależnych, wieloletnich badaniach naukowych wspomnianej wyżej antropolożki Heide Göttner-Abendroth, które opublikowane zostały w 2012 roku pod tytułem Matriarchal Societies: Studies on Indigenous Cultures Across the Globe. Opracowanie wydało szacowne akademickie wydawnictwo Peter Lang z taką oto rekomendacją: „Książka jest rezultatem pionierskich badań z zakresu współczesnych studiów matriachalnych, opierających się na nowej definicji matriarchatu jako prawdziwie egalitarnych genderowo społeczności. Co za tym idzie społeczeństwo matriarchalne nie jest tu uważane za lustrzane odbicie patriarchalnego, ponieważ to matriarchalne nigdy nie potrzebowało patriarchalnej hierarchicznej struktury dominacji. Wręcz przeciwnie, struktury matriarchalne są egalitarne społecznie, zrównoważone ekonomicznie a politycznie ugruntowane na konsensusie. Zostały stworzone przez kobiety i opierają się na maternal values. To nowe podejście do społeczeństw matriarchalnych rozwinęło się krok po kroku na podstawie analiz dawnych rdzennych kultur Azji, Afryki i obu Ameryk”.

Reakcja feministek

Środowisko feministyczne w Stanach Zjednoczonych – później także w Europie – od samego początku było zafascynowane odkryciami Gimbutas, dającymi ogromne naukowe potwierdzenie dla spiritual Goddess movement, który miał swoje korzenie w drugiej fali feminizmu. Szacunek do Gimbutas, a zarazem wdzięczność za jej całożyciową, rewolucyjną pracę i zupełnie nowe perspektywy badawcze, jakie otworzyła był tak wielki, że kobiety zobaczyły w niej wspierającą starszyznę, Grandmother Goddess movement. Przyniosło to również ten paradoksalny efekt, że im bardziej była doceniana w środowisku feministycznym, tym bardziej pomniejszano wagę jej dorobku w (znaczącej) części świata naukowego, która podtrzymywała patriarchalne status quo. Można nawet powiedzieć, że wytworzył się niepisany podział – albo jesteś zwolenniczką/zwolennikiem Gimbutas, albo wiarygodnym naukowcem, w wyniku czego coraz mniej badaczy w ogóle czytało jej dzieła i coraz mocniej gruntował się stereotyp. Nie uchroniły się przed nim nawet feministyczne badaczki, takie jak profesorka religioznawstwa Cynthia Eller. W opublikowanej w 2000 roku  The Myth of Matriarchal Prehistory: Why An Invented Past Will Not Give Women a Future poddaje radykalnej krytyce samą ideę istnienia społeczeństw matriarchalnych, która, według niej jest zupełnie bezzasadna, a na dodatek bardzo szkodliwa, a nawet kompromitująca dla ruchu feministycznego.

 

Cytat pochodzi z:

Heide Göttner-Abendroth, Matriarchal Societies: Studies on Indigenous Cultures Across the Globe, Peter Lang: New York 2012, s. 32.    

Archiwa

Archiwum Mariji Gimbutas jest przechowywane, wraz z archiwum mitografa Josepha Campbella, w OPUS Archives and Research Center w Kalifornii. Obejmuje obszerny księgozbiór z biblioteki Gimbutas dotyczący archeologii, mitologii, folkloru, sztuki i lingwistyki, a także ponad dwanaście tysięcy zrobionych przez Gimbutas zdjęć figurek Boginii oraz notatki badawcze dotyczące kultur neolitu i Starej Europy.

Signs Out of Time

Dokumentalny film zrealizowany w 2003 roku przez Donnę Read i Starhawk przedstawiający życie i dorobek Mariji Gimbutas „her theories, her critics, and her influence on scholars, feminists and social thinkers”.

Zapraszamy na cykl otwartych wykładów!